Það þarf ekki að fara í neinar grafgötur með þá staðreynd að við lifum nú viðsjárverðustu tíma í alþjóðamálum í sögu íslenska lýðveldisins. Við lifum tíma sem gætu reynt meira á færni okkar á alþjóðasviðinu en nokkru sinni fyrr. Meðan margar aðrar þjóðir hafa mótað og þróað utanríkisstefnu og utanríkisþjónustu sína í gegnum árhundruð þá má segja að í sögulegu samhengi séum við Íslendingar rétt að slíta barnskónum sem fullvalda ríki sem hefur metnað til að standa undir þeirri ábyrgð sem fylgir því að vera að vera frjálst og fullvalda ríki í samfélagi þjóðanna. Í því samhengi þurfum við að hugsa til mjög langs tíma. Markmið okkar hlýtur að vera að Ísland sé frjálst og fullvalda, ekki bara út þetta kjörtímabil, næstu áratugina eða fram yfir næstu heimskrísu. Við sem berum ábyrgð á þróun íslensks samfélags berum ábyrgð á því að stuðla að því að Ísland sé sjálfstætt, frjálst og fullvalda um alla framtíð, um aldur og eilífð meðan land byggist.

Tökum sæti sem jafningjar

Ísland var undir erlendri stjórn í 650 ár áður en við unnum fullveldi okkar árið 1918 og við vorum konungsríki í 26 ár til viðbótar. Frá þeim tíma hefur okkur ekki bara tekist að þroska samfélag okkar í átt til velmegunar, við höfum stimplað okkur inn á landakort heimsins. Fáninn okkar blaktir meðal fána stórþjóða við alþjóðastofnanir og við tökum sæti sem jafningjar meðal fulltrúa annarra ríkja. Það er hvorki sjálfsagt né auðvelt að fámennu landi eins og Íslandi takist að viðhalda sjálfstæði, frelsi og fullveldi í þeim ólgusjó sem þróun alþjóðamála getur verið yfir áratugi og aldir. 

Almenningur um heim allan skilur að Ísland er sjálfstætt ríki, þjóð sem ræður sínum eigin málum og hefur farið að jafnaði vel að ráði sínu, staðsett sig réttum megin í sögunni og fundið leiðir til þess að vera gagnlegur þátttakandi. Við höfum verið meðvituð um þær takmarkanir sem fámenni og herleysi felur í sér en jafnframt nýtt okkur þá eiginleika sem styrkleika til þess að leggja stundum meira af mörkum en stærð okkar gefur tilefni til. Á bak við þá viðurkenningu sem Ísland hefur á alþjóðlegum vettvangi, viðurkenningu sem hundruð þjóða um heim allan njóta ekki, er orðspor sem okkur hefur tekist að byggja upp. Þetta orðspor byggist ekki nema að mjög takmörkuðu leyti á okkar efnahagslegu velgengni, hagtölum eða útflutningi á mikilvægum afurðum, þótt það hjálpi allt til.

Hvað er það sem er mikilvægast til þess að tryggja stöðu Íslands til langframa sem þjóð meðal þjóða? Ég held það sé einkum þrennt. Í fyrsta lagi íslensk menning, bæði gömul og ný. Hún nýtur virðingar og aðdáunar um allan heim og það er listafólkið okkar sem eru í raun mikilvægustu og verðmætustu sendiherrar íslensku þjóðarinnar. Í öðru lagi er það geta okkar til þess að viðhalda velmegun, lífsgæðum, frelsi, réttarríki og mannréttindum fyrir þegna landsins. Og í þriðja lagi er það þátttaka okkar í alþjóðlegu samstarfi þar sem utanríkisþjónustan og framganga stjórnvalda á alþjóðavettvangi skiptir sköpum.

Þeir sem héldu á penna við stofnun Sameinuðu þjóðanna vissu hvað var í húfi og þekktu líka hætturnar. Þar segir:

„Vér, hinar sameinuðu þjóðir, staðráðnar í að bjarga komandi kynslóðum undan hörmungum ófriðar, sem tvisvar á ævi vorri hefur leitt ósegjanlegar þjáningar yfir mannkynið.“ 

Fennir ískyggilega yfir

Tilgangur alþjóðakerfisins sem svo margir virðast vera farnir að efast um var að „bjarga komandi kynslóðum“. En því miður virðist margt benda til þess að farið sé að fenna ískyggilega yfir minningarnar um það sameiginlega skipbrot alþjóðakerfisins sem varð kveikjan af þessum orðum. Við skulum því ekki leyfa okkur þann munað að bægja frá okkur þeirri tilhugsun að ákvarðanir okkar og framganga geti haft afgerandi áhrif á hvernig frelsi, friður og fullveldi á Íslandi þróast á næstu árum og jafnvel til frambúðar. Í þessum efnum er ekki valkostur að vona það besta eða ætla að gera betur næst. Við þurfum að vera framúrskarandi og við þurfum að vera það núna.

Flest af því sem gerist í heiminum er knúið áfram af kröftum sem einstakar þjóðir geta lítið ráðið við, hvað þá fámennt og herlaust ríki eins og Ísland. En þeim mun mikilvægara er að tryggt sé að það sem er á okkar eigin valdi sé eins vandað og hugsast má. Þetta er veruleiki sem margar fámennar þjóðir hafa áttað á. Sterkt orðspor, virðing og djúp tengsl verða að vera til staðar þegar á reynir. Það er of seint að byrja að byggja vitann þegar þokan er skollin á. Hagsmunagæsla Íslands er Íslands að sinna. Við þurfum að vera skrefi á undan óveðrinu.

Þetta krefst þess af okkur öllum að gera okkur far um að fylgjast betur en nokkru sinni með þróun heimsmála og við þurfum ekki að leita til útlanda til að fá staðfestingu á mikilvægi þess að skilja heiminn. 

Vits er þörf, þeim sem víða ratar, segir í hinum ævafornu Hávamálum og gildi þess heilræðis er ekki minna nú en áður.